Ο Αφηγητής ως Δήμιος

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Τζην Γουλφ Η Σκιά του Βασανιστή, όπου η τέχνη της συγγραφής συγκρίνεται με την τέχνη του δήμιου.

[...] σε μια ιστορία, όπως και σε άλλα πράγματα, υπάρχουν αναγκαιότητες κι αναγκαιότητες. Ξέρω ελάχιστα από λογοτεχνικό ύφος· αλλά μαθαίνω στην πορεία, και βρίσκω αυτή την τέχνη όχι και τόσο διαφορετική όσο θα νόμιζε κανείς από την παλιά μου.

Δεκάδες, και μερικές φορές εκατοντάδες άνθρωποι έρχονται να παρακολουθήσουν μια εκτέλεση, κι έχω δει μπαλκόνια να καταρρέουν από το βάρος των θεατών, σκοτώνοντας σε μια στιγμή περισσότερους απ’ όσους έχω σκοτώσει εγώ σ’ ολόκληρη την καριέρα μου. Αυτές οι δεκάδες κι εκατοντάδες μοιάζουν με τους αναγνώστες μιας γραπτής διήγησης.

Αλλά εκτός από τους θεατές αυτούς υπάρχουν κι άλλοι που πρέπει να ικανοποιηθούν: οι αρχές στο όνομα των οποίων ενεργεί ο δήμιος· εκείνοι που τον έχουν πληρώσει για να έχει ο καταδικασμένος έναν ήρεμο (ή σκληρό) θάνατο· και ο ίδιος ο δήμιος.

Οι θεατές θα ικανοποιηθούν αν δεν υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις, αν επιτραπεί στον καταδικασμένο να μιλήσει για λίγο και το κάνει καλά, αν η υψωμένη λεπίδα αστράψει στον ήλιο για μια στιγμή πριν πέσει, δίνοντάς τους έτσι το χρόνο να πάρουν μια κοφτή ανάσα και να σκουντήσουν τον διπλανό τους, κι αν το κεφάλι πέσει χύνοντας μια ικανοποιητική ποσότητα αίματος. Το ίδιο κι εσείς, που κάποια μέρα θα σκαλίζετε στη βιβλιοθήκη του Πρωτομάστορα Ουλτάν, θα θέλετε να μην υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις· να υπάρχουν χαρακτήρες που μιλούν για λίγο μόνο, αλλά καλά· κάποιες δραματικές παύσεις που θα δείχνουν ότι πρόκειται να γίνει κάτι σημαντικό· συναρπαστικό ενδιαφέρον· και μια ικανοποιητική ποσότητα αίματος.

Οι αρχές στο όνομα των οποίων ενεργεί ο δήμιος, οι χιλίαρχοι ή οι άρχοντες (ας μου επιτραπεί να συνεχίσω αυτό το σχήμα λόγου), θα ικανοποιηθούν αν ο καταδικασμένος δεν μπορέσει να δραπετεύσει και δεν διεγείρει υπερβολικά το πλήθος· και αν είναι αναμφισβήτητα νεκρός στο τέλος της τελετής. Αυτές οι αρχές στο γράψιμό μου είναι, κατά τη γνώμη μου, η κύρια ορμή που με οδηγεί. Οι απαιτήσεις της είναι να μείνει κεντρικό το θέμα της διήγησης — να μην διαφύγει σε προλόγους ή ευρετήρια ή σε κάποιο εντελώς διαφορετικό έργο· να μην το καταπνίξει η ρητορεία· και να φτάσει σε μια ικανοποιητική κατάληξη.

Εκείνοι που έχουν πληρώσει τον δήμιο για να κάνει την πράξη ανώδυνη ή επώδυνη είναι σαν τις λογοτεχνικές παραδόσεις τις οποίες υποχρεώνομαι να σεβαστώ. Θυμάμαι μια χειμωνιάτικη μέρα, με το κρύο και τη βροχή να χτυπούν στο παράθυρο της αίθουσας όπου μας έκανε μαθήματα, ο Πρωτομάστορας Μαλρούβιος — ίσως επειδή είδε πως ήμασταν πολύ μελαγχολικοί για σοβαρό μάθημα, ίσως επειδή αισθανόταν ο ίδιος μελαγχολία — μας είπε για κάποιον Πρωτομάστορα Γουερένφριντ της συντεχνίας μας που παλιά, όντας σε μεγάλη ένδεια, έπαιρνε χρήματα και από τους εχθρούς του καταδικασμένου και από τους φίλους του· και, βάζοντας τους μεν στα δεξιά του ικριώματος και τους δε στ’ αριστερά, με την μεγάλη του επιδεξιότητα κατάφερνε να παρουσιάσει ένα αποτέλεσμα ικανοποιητικό και για τους δυο. Έτσι ακριβώς, οι αντιμαχόμενες παραδόσεις τραβούν εκείνους που γράφουν ιστορίες. Ναι, ακόμη και τους αυτάρχες. Ο ένας θέλει ευκολία· ο άλλος, μια πλούσια εμπειρία στην εκτέλεση… του γραπτού. Κι εγώ πρέπει να πασχίσω, έχοντας το δίλημμα του Πρωτομάστορα Γουερένφριντ, αλλά όχι και την επιδεξιότητά του, να τους ικανοποιήσω όλους. Αυτό προσπάθησα να κάνω.

Μένει ο ίδιος ο δήμιος· εγώ είμαι αυτός. Δεν του αρκεί να έχει τον έπαινο όλων. Δεν του αρκεί καν να εκτελέσει το έργο του μ’ έναν τρόπο που γνωρίζει πως είναι αξιέπαινος και σύμφωνος με τη διδασκαλία των πρωτομαστόρων του και των αρχαίων παραδόσεων. Εκτός από όλα αυτά, για να αισθανθεί πλήρη ικανοποίηση τη στιγμή που ο Χρόνος θα σηκώσει το δικό του κομμένο κεφάλι από τα μαλλιά, θα πρέπει να προσθέσει στην εκτέλεση κάποιο στοιχείο, έστω και ασήμαντο, που θα είναι εντελώς δικό του και δεν θα το επαναλάβει ποτέ. Μόνον έτσι θα νιώσει ελεύθερος καλλιτέχνης.

εικόνα: Ανδρέας Ζαφειράτος