Κι αν πάλι...;

Ο Παναγιώτης Κούστας σχολίασε στο blog του το σχόλιο του Στάθη Σ. που ανέφερα στο προηγούμενο σχόλιό μου, κι έλαβε μια διευκρινιστική απάντηση από τον σκιτσογράφο-σχολιογράφο της Ελευθεροτυπίας. Διαβάστε την ολόκληρη εδώ.
Απ’ ό,τι φαίνεται, ο Στάθης Σ. δεν αναφερόταν κατά της εναλλακτικής ιστορίας στη λογοτεχνία, αλλά κατά των εικασιών στην ιστορική επιστήμη, “για την πολιτική και ιστορική χρήση του αν”.
Όπως όμως σχολιάζει και κάποιος στο όμορο blog, αυτό δεν είναι καθόλου “παραπάνω από ευκρινές” έτσι που διατυπώθηκε στην εφημερίδα. Αν ήταν, δεν θα είχα ασχοληθεί, ασχέτως του αν συμφωνώ ή διαφωνώ. Αλλά όταν διάβασα για το τι θα είχε συμβεί στην περίπτωση που επικρατούσε η Αριστερά στα Δεκεμβριανά, το μυαλό μου πήγε κι εμένα στο βιβλίο του Φύσσα (και ακολούθως στο όλο ρεύμα της εναλλακτικής ιστορίας στη λογοτεχνία). Ο κύριος Στάθης, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν σκέφθηκε καθόλου πως θα μπορούσε να παρεξηγηθεί, κι έτσι δεν φρόντισε να γίνει σαφέστερος. Συμβαίνουν αυτά.

Από την άλλη, τώρα, γιατί οι εικασίες στην ιστορική επιστήμη είναι προνόμιο μόνον των ηλιθίων ή των υστερόβουλων αναθεωρητών της ιστορίας; Η ιστορία είναι κάτι το οικουμενικώς αποδεκτό και παγιωμένο που δεν χρήζει αναθεώρησης σε καμιά περίπτωση; Η ιστορία των Χ είναι αυτή που διδάσκουν οι Χ, αυτή που διδάσκουν οι γείτονές τους οι Ψ, αυτή που διδάσκουν οι όποιοι Ζ — που θεωρούνται φιλο-Χ ή αντι-Χ — και πάει λέγοντας; Υπάρχουν καλές και κακές αναθεωρήσεις, ανάλογα με τα συμφέροντά μας, ή δεν επιτρέπεται καμιά αμφισβήτηση των “ιερών κειμένων”;
Ούτως ή άλλως, το “τι θα είχε συμβεί αν…” δεν είναι ιστορική επιστήμη εξ ορισμού, και ανήκει στο χώρο της μυθοπλασίας. Όπως και το “τι θα συμβεί αν…”, είναι ένα διανοητικό γύμνασμα που ανοίγει το μυαλό και βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του παρόντος (φυσικά δεν αναφέρομαι σε καθαρά ψυχαγωγικά έργα ή φτηνά προπαγανδιστικά πονήματα). Πρέπει να διδασκόμαστε από την εμπειρία της ιστορίας, αλλά δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε για τις συνέπειες μιας διαφορετικής επιλογής;
Κι όταν αναφερόμαστε σε πράγματα που έχουμε ζήσει; Για παράδειγμα, όταν ο Καραμανλής ή ο Παπανδρέου γράφει τα απομνημονεύματά του ή όταν ο Κύρκος, ας πούμε, λέει στον Παπαχελά:

Με πιάνει τρόμος άμα σκεφτώ ότι π.χ. αν νικούσε τότε η επανάστασή μας θα είχαμε πρωθυπουργό τον Μάρκο, έναν γελοίο άνθρωπο —τον είδα από κοντά και κατάλαβα τι γελοίος άνθρωπος ήταν [...] Άνθρωποι γελοίοι, χωρίς καμιά παιδεία για να παίξουν έναν ουσιαστικό ρόλο, σαν αυτόν που φιλοδοξούσαν να παίξουν.

λένε τη γνώμη τους για ανθρώπους που γνώρισαν και, είτε συμφωνείς είτε διαφωνείς με την κρίση τους, δεν μπορείς να τους πεις ότι γράφουν επιστημονική φαντασία.