Thursday, January 18, 2007

Κι αν πάλι...;


Ο Παναγιώτης Κούστας σχολίασε στο blog του το σχόλιο του Στάθη Σ. που ανέφερα στο προηγούμενο σχόλιό μου, κι έλαβε μια διευκρινιστική απάντηση από τον σκιτσογράφο-σχολιογράφο της Ελευθεροτυπίας. Διαβάστε την ολόκληρη εδώ.
Απ’ ό,τι φαίνεται, ο Στάθης Σ. δεν αναφερόταν κατά της εναλλακτικής ιστορίας στη λογοτεχνία, αλλά κατά των εικασιών στην ιστορική επιστήμη, “για την πολιτική και ιστορική χρήση του αν”.
Όπως όμως σχολιάζει και κάποιος στο όμορο blog, αυτό δεν είναι καθόλου “παραπάνω από ευκρινές” έτσι που διατυπώθηκε στην εφημερίδα. Αν ήταν, δεν θα είχα ασχοληθεί, ασχέτως του αν συμφωνώ ή διαφωνώ. Αλλά όταν διάβασα για το τι θα είχε συμβεί στην περίπτωση που επικρατούσε η Αριστερά στα Δεκεμβριανά, το μυαλό μου πήγε κι εμένα στο βιβλίο του Φύσσα (και ακολούθως στο όλο ρεύμα της εναλλακτικής ιστορίας στη λογοτεχνία). Ο κύριος Στάθης, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν σκέφθηκε καθόλου πως θα μπορούσε να παρεξηγηθεί, κι έτσι δεν φρόντισε να γίνει σαφέστερος. Συμβαίνουν αυτά.

Από την άλλη, τώρα, γιατί οι εικασίες στην ιστορική επιστήμη είναι προνόμιο μόνον των ηλιθίων ή των υστερόβουλων αναθεωρητών της ιστορίας; Η ιστορία είναι κάτι το οικουμενικώς αποδεκτό και παγιωμένο που δεν χρήζει αναθεώρησης σε καμιά περίπτωση; Η ιστορία των Χ είναι αυτή που διδάσκουν οι Χ, αυτή που διδάσκουν οι γείτονές τους οι Ψ, αυτή που διδάσκουν οι όποιοι Ζ — που θεωρούνται φιλο-Χ ή αντι-Χ — και πάει λέγοντας; Υπάρχουν καλές και κακές αναθεωρήσεις, ανάλογα με τα συμφέροντά μας, ή δεν επιτρέπεται καμιά αμφισβήτηση των “ιερών κειμένων”;
Ούτως ή άλλως, το “τι θα είχε συμβεί αν…” δεν είναι ιστορική επιστήμη εξ ορισμού, και ανήκει στο χώρο της μυθοπλασίας. Όπως και το “τι θα συμβεί αν…”, είναι ένα διανοητικό γύμνασμα που ανοίγει το μυαλό και βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του παρόντος (φυσικά δεν αναφέρομαι σε καθαρά ψυχαγωγικά έργα ή φτηνά προπαγανδιστικά πονήματα). Πρέπει να διδασκόμαστε από την εμπειρία της ιστορίας, αλλά δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε για τις συνέπειες μιας διαφορετικής επιλογής;
Κι όταν αναφερόμαστε σε πράγματα που έχουμε ζήσει; Για παράδειγμα, όταν ο Καραμανλής ή ο Παπανδρέου γράφει τα απομνημονεύματά του ή όταν ο Κύρκος, ας πούμε, λέει στον Παπαχελά:

Με πιάνει τρόμος άμα σκεφτώ ότι π.χ. αν νικούσε τότε η επανάστασή μας θα είχαμε πρωθυπουργό τον Μάρκο, έναν γελοίο άνθρωπο —τον είδα από κοντά και κατάλαβα τι γελοίος άνθρωπος ήταν [...] Άνθρωποι γελοίοι, χωρίς καμιά παιδεία για να παίξουν έναν ουσιαστικό ρόλο, σαν αυτόν που φιλοδοξούσαν να παίξουν.
λένε τη γνώμη τους για ανθρώπους που γνώρισαν και, είτε συμφωνείς είτε διαφωνείς με την κρίση τους, δεν μπορείς να τους πεις ότι γράφουν επιστημονική φαντασία.

5 comments:

alX said...

Εξάλλου όπως είπε και ένας κοντός μεγαλομανής, "Η ιστορία είναι απλά ένας κοινά συμφωνημένος μύθος" (ή κάπως έτσι τέλος πάντων).
Και επίσης κάτι που εδώ βρίσκεται στη σφαίρα του "αν", κάπου αλλού ίσως αποτελεί κομμάτι της ιστορικής επιστήμης.
Ποιος ξέρει;

apload said...

Με όση ασέβεια μπορώ, κύριοι και κυρίες, έχετε ξεφύγει. Spaced-out. Far away, man. Το κείμενο του Στάθη Σ. ήταν ένα κείμενο το οποίο περιείχε μία και μόνη πληροφορία: την ανακοίνωση στους αναγνώστες ότι ο Στάθης Σ. επικρίνει, αντιτίθεται, δυσαρεστείται, είναι αρνητικός,προειδοποιεί κοκ απέναντι στη "χρήση του 'αν' στην Ιστορία". Το κείμενο δεν περιείχε ουδεμία επιχειρηματολογία υπέρ, ή τεκμηρίωση, της άποψης αυτής, επομένως είναι άχρηστο πέραν από το να ενημερωθούν οι αναγνώστες για το αν ο Στάθης Σ. λέει "ναι" ή "όχι" στο "αν στην Ιστορία". Δομήσατε εκατομμύρια ηλεκτρόνια (πώς λέγαμε παλιά "χύσατε τόνους μελάνι?") για να ασχοληθείτε με όλα όσα ΔΕΝ περιέχοντο στο κείμενο του Στάθη Σ. Μια χαρά ενδιαφέρουσες ήταν οι απόψεις που εκφράστηκαν, αλλά δεν είχαν καμμία σχέση με το κείμενο με το οποιο υποτίθεται ότι συνομιλούσαν.
Το "αν στην Ιστορία" είναι ένα μαχαίρι με δύο κόψεις, όπου η μία πετσοκόβει οράματα, ενώ η άλλη τεμαχίζει ψευδαισθησεις.
Το "αν στην ιστορία" μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απολογητικό εργαλείο για το υφιστάμενο status quo, μια πονηρά "ζωντανή" προπαγάνδα υπέρ του, παρουσιάζοντάς μας με έξυπνο και κομψό,"επιστημονικό" τρόπο πόσο χειρότερα θα ήταν τα πράγματα αν δεν είχαν εξελιχθεί όπως εξελίχθηκαν. Άρα "ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο", άρα "το μη χείρον βέλτιστον", και κατά συνέπεια πρέπει να υμνούμε τις υφιστάμενες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές δομές και να τις ευχαριστούμε που υπάρχουν - αυτές και όχι οι άλλες, διότι οι άλλες θα ήταν χειρότερες (έστω και "λίγο").

Όμως υπάρχει και η κόψη που τεμαχίζει ψευδαισθήσεις, και είναι αυτή που μέσω του "τι θα είχε συμβεί αν..." αναζητά εκείνα τα γεγονότα και εκείνες τις δομές που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν κρίσιμα τον κόσμο στον οποίο ζούμε, επιτρέποντας μας έτσι να αποκαθηλώνουμε αυτά που θέλουν να προβάλλουν ως σημαντικά στη ζωή μας αλλά δεν είναι, και να στοχοποιούμε αυτά που είναι πραγματικά υπεύθυνα για τη δυσαρέσκειά μας.
Αυτή η (κ)όψη παρεμπιπτόντως, είναι μια αυτονόητη μεθοδολογία συγγραφής στα πλαίσια της επιστημονικής φαντασίας (και όχι μόνο στο παρακλάδι της εναλλακτικής ιστορίας), δηλαδή η προσέγγιση και αποκάλυψη της πραγματικότητας με τρόπους και μέσω οπτικών γωνιών που η ρεαλιστική λογοτεχνία δεν δύναται εξ ορισμού να χρησιμοποιήσει. Ε, τοσές δεκαετίες έχουν περάσει,οπότε για μία ακόμη φορά βλέπουμε τα οράματα της επιστημονικής φαντασίας να γίνονται νεός επιστημονικός κλάδος (δείτε cliometry και cliodynamics μεταξύ άλλων). So, what else is knew?

Dimitri said...

ap: Πολύ σωστά. Δεν βλέπω να διαφωνούμε πουθενά.
Όμως, για να κάνω οικονομία στα ηλεκτρόνια:

“...Το κείμενο δεν περιείχε ουδεμία επιχειρηματολογία υπέρ, ή τεκμηρίωση, της άποψης αυτής...”

Αυτό ακριβώς είπα εγώ γράφοντας “Με μια μονοκονδυλιά...” (15/1). (Άσε που είναι κι ο καλύτερος τρόπος να παρεξηγηθείς.) Επανήλθα για να αναφέρω την απάντηση, μαζί με κάποιες κοινοτοπίες που μου ήρθαν στο μυαλό. Nothing else is new.
— Ο Π.Κ., τώρα, μπορεί να απαντήσει ο ίδιος σε ό,τι τον αφορά.

PiKei said...

Θα δομήσω κι εγώ μερικά ηλεκτρόνια για να καταθέσω την θέση μου:

Οποτε νοιώθω πως βάλλεται ή ΕΦ από κάτι που έπεσε στην αντίληψή μου, θα αμύνομαι.

Αν δεν βάλλεται, ας ξεκαθαρίζει ο γράφων τι εννοεί, και ειλικρινά χαίρομαι να φιλοξενώ την απάντηση του. Δεν νομίζω πως έβλαψε κανέναν όλο αυτό που έγινε. Κι αν έβλαψε τον Στάθη είμαι πρόθυμος να συζητήσω οποιαδήποτε επιπλέον επανόρθωση.

Αυτό που μας έχει βλάψει όλους είναι η σύγχυση. Ο κάθε εκπρόσωπος Τύπου που λέει, "Αυτό είναι σενάριο Επιστημονικής Φαντασίας" αναπάντητος. Κι ο κάθε δημοσιογράφος που γράφει "ο ανελέητος, σκοτεινός φάνταζυ κόσμος του Φ.Κ.Ντικ" μεταφέρεται τώρα στην οθόνη.

Sorry, αλλά εκεί δεν γίνεται να μην κράξω! Παλιότερα δεν μπορούσα (αν και έχω κράξει και την "παραφιλολογία ΕΦ" στο In.Gr με ηλεκτρονική επιστολή) τώρα μπορώ!
Και νομίζω πως έχω ακόμα και "έννομο συμφέρον"...

Anonymous said...

Και σε κάθε περίπτωση, δεν αρκεί να μην γράφεις κάτι: Πρέπει να γίνεσαι σαφής και ως προς το αν εννοούσες αυτό που δεν έγραψες. Και ο Στάθης δεν ήταν καθόλου μα καθόλου σαφής πάνω σ' αυτό.